تنبک

از ساز تنبک می‌توان به عنوان معروف‌ترین ساز کوبه‌ای ایرانی یاد کرد. گفته شده که اولین تنبک ساخته شده مربوط به قبل از اسلام است. به طور کلی انسان از سازهای کوبه‌ای مانند انواع طبل برای ترساندن و دورکردن حیوانات وحشی نیز استفاده می‌کرده است. خاستگاه ساز تنبک از غرب ایران است اما امروزه ما این ساز و به طور کلی سازهای کوبه‌ای را به عنوان نمادی از جنوب کشور می‌دانیم.

اجرای ساز تنبک در نظام موسیقی سنتی ایرانی به صورت تکنوازی و همنوازی است. در حقیقت آموزش تنبک، پایه و مبنای آموزش ریتم شناسی است و نوازندگان بسیاری از سازها برای درک صحیح مفهوم ریتم و تسریع فرایند آموزش، آموزش تنبک نیز می‌بینند.

نام این ساز دمبک یا تنبک است که امروزه به شکل دوم تلفظ می شود. همانطور که مشخص است از دو بخش تن و بک تشکیل شده که در واقع این دو بخش، نام دو حرکت اصلی در آموزش تنبک هستند.

ساختار تنبک

اجزای تشکیل دهنده تنبک به طور کلی شامل پوست، دهانه‌ی بزرگ، تنه اصلی، نفیر و دهانه‌ی کوچک می‌شود. از میان اجزای تشکیل دهنده تنبک، تنه‌ی اصلی را از دیرباز از جنس سفال، چوب یا فلز می ساخته‌اند اما امروزه فقط از چوب استفاده می‌شود. گفته شد که پوست هم یکی از اجزای تشکیل دهنده تنبک است. برای این بخش می‌توانیم از پوست حیواناتی چون شتر، گوساله و بز استفاده کنیم که هر کدام ویژگی خاصی دارند. پوست شتر بم ترین صدا و پوست بز، زیر ترین صدا را دارد و معمولا بهترین پوست برای ساخت تنبک، پوست گوساله است که در میانه آن دو قرار دارد. برای نواختن ساز، حرکات بر روی سه بخش اولیه از اجزای تشکیل دهنده تنبک، یعنی پوست، دهانه بزرگ و تنه ی اصلی اجرا می‌شوند.

انواع تنبک

قبل از شروع آموزش تنبک، لازم است تا با انواع تنبک آشنا شویم. آگاهی از انواع تنبک به ما کمک می‌کند تا ساز مناسبی برای شروع آموزش تنبک انتخاب کنیم. انواع تنبک به طور کلی شامل موارد زیر هستند:

• تنبک یک تکه: یکی از انواع تنبک، تنبک یک تکه است و همانطور که از نامش پیداست، از یک تکه چوب تشکیل شده است. ساخت این نوع از انواع تنبک بسیار دشوار و زمان بر است و امروزه کمتر تنبکی به صورت یک تکه ساخته می‌شود.
• تنبک چند تکه: تنبک چند تکه، یکی دیگر از انواع تنبک است که برخلاف نوع یک تکه، از چند قسمت جداگانه ساخته شده که در انتها به یکدیگر چسبانده می‌شوند و در نهایت پوست روی آن کشیده می‌شود. ساخت این نوع از تنبک از تنبک یک تکه آسان تر است.
• تنبک ترکه‌ای: یکی از سبک‌ترین و مناسب ترین انواع تنبک برای هنرجویان، تنبک ترکه‌ای است. این ساز از ترکه‌ها و قطعه‌های زیادی ساخته شده که بهم پیوسته شده‌اند و برای آموزش تنبک توصیه می‌شود.
• تنبک فایبری: یکی دیگر از انواع تنبک، تنبک فایبری است که جنس آن پلاستیک فشرده شده است. علیرغم تهیه آسان این ساز، توسط گروهی از اساتید آموزش تنبک پیشنهاد نشده و ساز قابل قبولی تلقی نمی‌شود. علت آن است که چوب از اجزای تشکیل دهنده تنبک است و باعث ایجاد صدای دلنشین می‌شود اما این نوع از تنبک صدای گوش نوازی ایجاد نمی‌کند.

مدت زمان یادگیری ساز تنبک

یکی از سوالاتی که هنرجویان در رابطه با ساز تنبک می‌پرسند این است که مدت زمان آموزش چقدر است؟ پاسخ این سوال به عوامل زیادی بستگی دارد. یکی از این موارد هدف هنرجو است؛ یعنی هنرجو تمایل دارد آموزش تنبک را تا چه سطحی ادامه دهد. آموزش تنبک در سطح مقدماتی حدود یک تا دو سال زمان می‌برد اما تسلط کامل بر ساز ممکن است به 3 تا 4 سال زمان نیاز داشته باشد.